Prokura łączna z członkiem zarządu

Spółki kapitałowe – z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjna – reprezentowane są przede wszystkim przez swoje zarządy. Obowiązkiem członków zarządu jest prowadzenie sprawy spółki oraz reprezentowanie jej na zewnątrz. Szczegółowy skład zarządu określa umowa lub statut spółki. Ponadto, przepisy prawa nie wykluczają reprezentacji spółki przez pełnomocników lub prokurentów.

Jeśli chodzi o prokurę (w szczególności prokurę łączną niewłaściwą), to w ostatnich latach orzecznictwo sądów spowodowało kilka zmian w tym zakresie.

Zgodnie z treścią art. 1091 § 1 Kodeksu cywilnego prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorcy podlegający wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego, w tym w szczególności spółki z o.o. oraz akcyjne mogą ustanowić jednego lub kilku prokurentów. Prokura może mieć charakter prokury samoistnej oraz prokury łącznej.

Prokurent samoistny może występować samodzielnie w imieniu spółki, a w podejmowanych przez siebie na rzecz spółki działaniach nie jest ograniczony w żaden sposób przez spółkę ani jej organy. Funkcjonowanie prokury samoistnej w obrocie prawnym nie budzi wątpliwości i na trwałe wpisało się w realia działania spółek.

Drugim z rodzajów prokury jest prokura łączna, której istota polega na powołaniu prokurenta do reprezentowania spółki, z jednoczesnym ograniczeniem jego swobody działania, przejawiającym się w konieczności współdziałania w podejmowanych działaniach z innym prokurentem lub z członkiem zarządu spółki.

Kwestia dopuszczalności upoważnienia prokurenta do reprezentowania spółki tylko łącznie z członkiem zarządu od dawna budziła kontrowersje w doktrynie prawa cywilnego, w orzecznictwie sądów powszechnych, jak również w literaturze przedmiotu. Krytycy takiego rozwiązania wskazywali, że zgodnie z art. 1091 § 2 Kodeksu cywilnego prokura nie może zostać ograniczona ze skutkiem wobec osób trzecich. Zwolennicy wskazywali

natomiast, że zakaz ograniczania prokury odnosi się wyłącznie do zakresu przedmiotowego, pozostając bez wpływu na jej zakres podmiotowy.

W związku z koniecznością ujednolicenia praktyki orzeczniczej kwestia dopuszczalności ustanowienia prokury łącznej z członkiem zarządu stałą się przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego. Uchwałą 7 sędziów z dnia 30 stycznia 2015 r. (sygn. akt III CZP 34/14), Sąd Najwyższy rozstrzygnął, że wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym prokury łącznej wyłącznie z członkiem zarządu jest niedopuszczalny i nakazał sądom rejestrowym wykreślenie z urzędu wadliwych, w ocenie Sądu Najwyższego, wpisów. Jednocześnie z uwagi na bezpieczeństwo obrotu prawnego uchwała wywoływała jedynie skutki na przyszłość, w związku z czym czynności dokonane w ramach prokury łącznej przed dniem jej wydania zachowywały swoją ważność.

Przywołana uchwała Sądu Najwyższego uznana została w obrocie prawnym za dalece kontrowersyjną, ponieważ dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego tj. zarówno wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 1938 r. (sygn. akt I C 170/37), jak i uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2001 r. (sygn. akt III CZP 6/01) wyrażało pogląd, że wpis prokury z zastrzeżeniem działania wyłącznie z członkiem zarządu jest prawnie dopuszczalny. W związku z powyższym, na skutek wydania przywołanej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2015 r. powstały poważne wątpliwości w bieżącym funkcjonowaniu spółek, które powszechnie przyjmowały opisany model reprezentowania za prawnie dopuszczalny.

Ustawodawca dostrzegając powstałe problemy zdecydował się na nowelizację Kodeksu Cywilnego. Ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy prawnego otoczenia przedsiębiorców, ustawodawca wprowadził do Kodeksu cywilnego nowy artykuł 1094 § 11 Kodeksu cywilnego. Wprowadzony przepis uregulował dwa nowe rodzaje prokury tj. prokurę łączną, upoważniającą do działania z innym prokurentem oraz dodatkowo z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem spółki handlowej oraz prokurę łączną tzw. niewłaściwą, upoważniającą jedynie do działania z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem spółki handlowej. Od 1 stycznia 2017 r. zarządy spółek ponownie mogą udzielać prokury łącznej niewłaściwej.